Prof. Dr. Ali Serdar Fak, değerli Fikirliderleri.com okuyucuları için derledi…
Prof. Dr. Ali Serdar Fak, Covid-19 pandemisi nedeniyle grip ve zatürre aşıları hakkında tıbbi kaynaklardan derlediği bilgilerin ışığında, toplum tarafından en çok merak edilen soruları cevapladı.
Covid-19 pandemisi nedeniyle “grip aşısı” ve hatta “zatürre aşısı” daha fazla ilgi odağı oldu bu sene. Çok değil, bir yıl kadar önce esen “aşı karşıtı rüzgarları” tartışmayı bir başka zamana bırakıp kendimizi korumak için tıbbın neler önerdiğine bakalım. Grip (influenza) aşısı, gripten korunmanın bugün için bilinen en etkili yolu. Peki zatürre? Aşıları ne zaman olmalı?
Bulaşıcı ve özellikle risk gruplarında ölümcül risk taşıyan salgın bir hastalık olan grip nedeniyle örneğin A.B.D’ de her yıl 15 bin ile 65 bin kişi hayatını kaybediyor. Grip aşısının içinde hastalık yapamayacak hale getirilmiş ancak vücuda verildiğinde vücudun bağışıklık sistemini uyarıp koruma sağlayacak virüsler veya virüs parçacıkları bulunmakta.
Grip aşısı olursam gripten mutlaka korunur muyum?
Grip aşısı %100 koruyucu değildir. Birçok aşı doğru şekilde ve zamanında uygulandığında %100 koruma sağlayabilir; çünkü mikrop bir çeşittir ve sabittir. Ancak grip virüsü çok sık mutasyon geçirdiğinden her yıl farklı özellikleri olabilir; bu nedenle grip aşısındaki virüslerin çeşidi tahminlere bağlıdır. Grip aşıları önceki yıllarda en sık hastalığa sebep olduğu tespit edilmiş ve gelecek sezon etkin olacağı tahmin edilen virüslerle hazırlanır. Koruyuculuğu yıllara göre değişmek üzere genel olarak %30-60 arasındadır. Bunun dışında, aşı olmadan veya vücutta antikor oluşmadan hemen önce grip virüsü ile karşılaşırsanız da yine grip olma ihtimali mevcuttur.
Grip aşısında %100 koruma yoksa neden aşı olmalı?
Mutlak koruma sağlamasa da yine de tüm toplumu etkileyen bulaşıcı ve ölümcül risk taşıyan bir hastalık söz konusu olduğu için aşının sağladığı bu koruma oranı çok önemlidir. Örneğin 2018-2019 yılındaki aşının koruyuculuğu sadece %30 dolayında olmasına ve aynı yıl ABD’de aşı olması önerilen nüfusun yaklaşık %49’unun aşılanmasına rağmen bu ülkede 4,4 milyon grip vakasının, 58.000 hastane yatışının ve 3.500 ölümün önlendiği bilinmekte.
Grip aşısı COVID-19 virüsüne karşı koruma sağlar mı?
Hayır. Influenza (grip) virüsü ve Covid-19 virüsü farklı virüslerdir. Grip aşısı Covid-19’a koruyuculuk sağlamaz.
Bir kişide grip ve COVID-19 hastalığı aynı anda gelişebilir mi?
Evet, bu mümkündür. Bu durumun ne kadar yaygın olacağı henüz tahmin edilemiyor ancak bir arada görüldüğünde ağır bir hastalık ve ölüm riski gelişeceği kuvvetle muhtemel. Bu nedenle gayretlerin büyük kısmı bu sezon her ikisi de benzer belirtilere sebep olan ve ölümcül riskleri bulunan bu iki salgın hastalığın yayılımının azaltabilmek amacını taşıyor. Bu sebeple özellikle bu yıl grip aşısı olmak hem kişisel hem de toplumsal anlamda büyük önem taşımakta.
Kimler grip aşısı olmalı?
Uluslararası tıbbi kuruluşlar tarafından grip aşısı olmaları önerilen erişkin yaştaki kişiler aşağıda gibidir:
- 50 yaş ve üzerindeki kişiler,
- Bağışıklık sistemi zayıf olanlar (ilaçlara bağlı nedenlerle veya HIV taşıyıcıları dahil),
- Hamileler veya grip sezonunda hamile kalmayı planlayanlar,
- Kronik hastalıkları olanlar: Akciğer, kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları (sadece hipertansiyonu olanlar hariç), nörolojik hastalıkları veya böbrek hastalığı bulunan kişiler,
- Huzurevleri ve bakımevlerinde yaşayan kişiler
- Tüm bu risk gruplarına hizmet sunan başta sağlık çalışanları olmak üzere tüm görevliler
Aşı temininde sınırlılık varsa, en riskli kişilerin aşılanmasına öncelik verilmesi tıbben doğrudur.
Grip aşısını ne zaman olmalıyız?
Grip aşısı sonrası vücutta koruyucu antikorlar iki haftada oluşur. Bu antikorların miktarı zamanla azalmaya başlar ve aşının koruyucu etkisi aylar içinde zayıflar. Bu nedenle mevsimsel grip salgının beklendiği dönemden en az 2 hafta önce aşı olmak gerekir. Bizim ülkemiz için Eylül sonu, Ekim ayının ilk haftalarında aşı olmanız uygundur. Ancak grip sezonunda (kış aylarında) aşı her zaman olunabilir.
Bu yıl Covid-19 salgını nedeniyle grip aşısı takvimi farklı mı?
Hem Dünya Sağlık Örgütü hem de diğer ilgili uzmanlık kuruluşları bu konuda takvim değiştirmeyi önermedi. Grip aşısının yukarıda bahsedilen etkinliği açısından her zamanki takviminde yapılması öneriliyor.
Peki Covid-19 zatürre yapar mı?
Zatürrenin çok çeşitli sebepleri vardır. Bakteriler, virüsler (Covid-19 dahil) ve başka bir çok ajan zatürreye sebep olabilir. Ancak en yaygın zatürre sebebi bakterilerdir (örneğin pnömokok bakterisi). İleri yaştaki kişilerde, kalp yetersizliği olanlarda veya kronik akciğer hastalığı olanlarda basit virüs infeksiyonları sonrası gelişen zatürre tabloları ölümcül olabilir. Bu yüzden hem gribe karşı hem de zatürreye karşı aşı olmak hastalık şiddetini ve ölüm riskini azaltır.
Zatürre riski kimlerde fazladır?
Bu konuyu öteden beri çok iyi biliyoruz.
- 65 yaşın üzerindeki kişiler,
- 5 yaş altındaki çocuklar,
- Kronik hastalığı olanlar,
- Kalp yetersizliği olanlar,
- Kronik akciğer hastalığı olanlar,
- Şeker hastalığı olanlar,
- Sigara içenler, tütün ürünleri kullananlar da zatürre riski her zaman daha fazladır ve hastalık daha şiddetli ve ölümcül olabilir.
Zatürre aşısını kimler olmalı?
Risk grubunda olanlar zatürre aşısı olmalı. Yaygın olarak (ülkemizde de) kullanılan iki tür zatürre aşısı var.
PCV13 ve PPSV23
PCV13 pnömokok konjuge aşı olarak, PPSV23 ise pnömokok polisakkarit aşısı olarak bilinir.
Erişkinlerde 65 yaş ve üzerinde herkese PPSV23 aşısı önerilmekte. Sigara içen ve yukarıdaki riskleri taşıyan 19-64 yaş arasındaki erişkinlerde de bu aşı yapılabilir.
65 yaş ve üzerinde olup bağışıklık sistemi sorunu bulunmayanlara, beyin omurilik sıvısı akıntısı olmayanlara ve koklear işitme cihazı bulunmayanlara PCV13 aşısı önerilir; bu aşı bir kez yapılır ve yaşam boyu yeterli kabul edilir.
Her iki aşı da grip aşısının tersine yılın her mevsiminde yapılabilir. Ancak iki aşı aynı zamanda yapılamaz. Yapılacaksa önce PCV13 uygulanmalı, ardından PPSV23 aşısı yapılmalıdır.
DİKKAT: Aşıların seçimi ve aradaki zamanlama için mutlaka doktorunuza danışın.
Covid-19 hastalığım var, pozitif durumdayım, grip aşısı olayım mı ?
Covid-19 hastalığı yeni bir hastalık olduğundan bu konuda yeterli bilgi ve deneyim yok. Bu nedenle aktif hastalığınız varsa veya testleriniz halen pozitif (+) ise grip aşısı olmayı erteleyin. Tam olarak iyileştikten ve negatif (-) hale geldikten sonra grip aşısı olmanız uygundur.
Unutmayın, Covid-19 salgını devam ediyor. Önümüz kış. Maske takmak, el temizliği ve mesafe gibi temel kurallar Covid-19’dan korunmanın şimdilik bildiğimiz tek yolu. Kendinizin, sevdiklerinizin ve toplumumuzun sağlığı için lütfen maske takmayı ihmal etmeyin.
